Budizm, bilgeliği Prajñā kavramıyla daha doğrusu geniş kapsamlı olarak her şeyin ve bütün fenomenlerin iç içe girdiği ya da bağımsız bir ‘Oluş’un özündeki fenomenlerden yoksun bir bilgi olan Sunyata (Sanskritçe) ile tanımlamıştır. Fenomenlerin ve benliğin algılanmasındaki Sunyata gerçekliği aydınlanmanın elde edilmesinde temel bir deneyimdir.
Prajna, bütün fenomenleri ve evrendeki olayların hepsini içine alan geniş kapsamlı bilgeliği tasvir etmektedir. Bu nedenle, Prajna, insan aklının bütün varlık biçimlerini algılamadan önce onları kavramlar içinde anlamaya çalışır. Budizm öğretilerine göre Prajna, beden ve ruh dengesini kurarsa ve Samadhi’deki özne ve nesnelerin ayrımına varırsa dolaysız ve sezgisel bir deneyim elde edecektir. Bu duruma gelebilmek için Zen-Budizm’deki oturma meditasyonunun (Zazen) alıştırmaları uygulanmaktadır. Prajna genelde dişil olarak kabul edilir. Bilgelik, Budizm’deki kutsal Asil Sekiz Yol’un birinci ve ikinci aşamasından sayılmaktadır.
Doğru görüş, bilgi
Doğru tutum, niyet
Doğru tanı, net bir görüşün uygulayıcısıdır ki hem maddi hem de manevi olarak sürekli bir değişimi boyunduruğu altına almıştır.(Anicca) Bu bilgi onu Dört Yüce Gerçek’e götürür: ‘Herkesin hayatı kederlidir.’ Doğru tutumun bilgeliği, acıların nedenini anlamak, üstesinden gelmek ve Asil Sekiz Yol üzerine yazdığı yazıları ölene kadar tamamlamak niyeti olgunlaştırır.
Vedanta bilinç durumunu dörde ayırır: Vaischvanara, uyanık olma durumu; Taijana, rüyada olma durumu; Prajna ve Turiya ise ‘dördüncüsüdür.’Mandukya-Upanishad ayrıntılı olarak bunlarla ilgilenmiştir. Bu dört bilinç durumu Avastha, Jagrat, Svapna, Sushupti ve Turiye olarak da adlandırılmaktadır.
Karuna
Karuna (şefkat), Budizm düşünce okulunun ve etiğinin merkezi bir kavramıdır. Acıma, sevgi ve şefkat erdemi anlatılmaktadır. Metta’nın (iyilik seven), Mudita’nın (neşeli) ve Upekkha’nın (suskun) yanı sıra bu düşünce tutumunun, Bodhisattva’nın diğer aydınlanma yoluna ulaşmasına yardım eden dört temel erdemden (Brahma-Viharas) birini geliştirmesi gerekmektedir. Karuna’nın gelişmesindeki koşul bütün varlıkların birlik tecrübesini edinmektir. Bu ayrı olmama deneyiminin tutarlılığı, bütün kutuplaşmış düşüncelerin ve bununla birlikte birbirine bağlı olan direniş ve antipatinin çözüldüğü bir şefkat durumudur. Bu Dünya’daki bütün varlıklar ve olaylar aynı sevgi ve yardımseverlikle karşı karşıya getirilmiştir. Bu düşünce tutumundaki erdem Boddhisattva Avalokiteshvara sayesinde Mahayana Budizm’inde hayat bulmuştur. Karuna kavramı, Budizm metinlerinde bulunmayan kurum adları ve sağlam tekniklerle ilintilendirilmektedir.
